ପୂର୍ବ ଭାରତର ଓଡ଼ିଶା ରାଜ୍ୟର ୩୦ଟି ଜିଲ୍ଲା ମଧ୍ୟରୁ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଜିଲ୍ଲା ଅନ୍ୟତମ । କ୍ଷେତ୍ର ଅନୁଯାୟୀ ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ସବୁଠାରୁ ବଡ଼ ଜିଲ୍ଲା। ଏହାର ମୁଖ୍ୟାଳୟ ବାରିପଦା ଠାରେ ଅଛି । ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରମୁଖ ସହରଗୁଡ଼ିକ ହେଉଛି ରାଇରଙ୍ଗପୁର, କରଞ୍ଜିଆ ଓ ଉଦୌଳା । ୨୦୧୧ ସୁଦ୍ଧା, ଏହା ଗଞ୍ଜାମ ଓ କଟକ ପରେ ଓଡିଶାର ତୃତୀୟ-ଜନବହୁଳ ଜିଲ୍ଲାରେ ଚିହ୍ନଟ ହୋଇଥିଲା । ଜିଲ୍ଲାର ନାମ ହେଉଛି ମୟୂରର ଏକ ପୋର୍ଟମ୍ୟାଣ୍ଟୋ (ଅର୍ଥାତ୍ ଓଡ଼ିଆରେ ମୟୂର) ଓ ଭଞ୍ଜ, ୧୯୪୯ ପର୍ଯ୍ୟନ୍ତ ଜିଲ୍ଲାର ଶାସକ ରାଜବଂଶର ନାମ। ବିଶ୍ବାସ କରାଯାଏ ଯେ ମୟୂର ଅନ୍ୟ ଏକ ରାଜବଂଶର ନାମ ଥିଲା ଯାହାକି ଭଞ୍ଜମାନଙ୍କ ସହିତ ମିଶିଥିଲା। ଚତୁର୍ଦ୍ଦଶ ଶତାବ୍ଦୀ ପରେ ମୟୂର ମୋଟିଫ୍ ଭଞ୍ଜଙ୍କ ଦ୍ବାରା ଗ୍ରହଣ କରାଯାଇଥିଲା ଓ ମୟୂରଭଞ୍ଜର କୋଟରେ ପ୍ରଦର୍ଶିତ ହୋଇଥିଲା । ପ୍ରାଥମିକ ବ୍ରିଟିଶ୍ ଉତ୍ସଗୁଡିକ ଦ୍ବାରା ବିକଳ୍ପ ବନାନ ବ୍ୟବହୃତ ହୋଇଥିଲା ଓ ଅନେକ ରେକର୍ଡରେ ଜିଲ୍ଲା ମୋହୂରଭଞ୍ଜ କିମ୍ବା ମହୂରଭଞ୍ଜ ଭାବରେ ଦେଖାଯାଏ । ମୟୂରଭଞ୍ଜ ରାଜ୍ୟ ଶାସନ କରୁଥିବା ଭଞ୍ଜ ପରିବାର ଜିଲ୍ଲାର ଇତିହାସ ସହିତ ନିବିଡ ଭାବରେ ଜଡିତ । ବୌଦ୍ଧ ଭୌମ-କର ରାଜବଂଶର ପତନ ପରେ ଖିଚିଙ୍ଗରୁ ଶାସନ କରିଥିବା ସମାନ ନାମ ସହିତ ସେମାନେ ବୋଧହୁଏ ପୂର୍ବ ଶାସକ ପରିବାରକୁ ବିସ୍ଥାପିତ କରିଥିଲେ । ବଂଶଧରମାନେ ଫେରେଜ ଶାହ ତୁଗଲକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ରାଜ୍ୟ ଲୁଣ୍ଠନ ହେବା ପରେ ରାଜଧାନୀକୁ ଖିଚିଙ୍ଗରୁ ହରିପୁରକୁ ସ୍ଥାନାନ୍ତର କରିଥିଲେ। ୧୫୯୨ ମସିହାରେ ମୋଗଲ ଜିତିବା ସମୟରେ ମୟୂରଭଞ୍ଜ ଏକ ବ୍ୟାପକ ଡୋମେନ୍ ଥିଲା ଓ ବର୍ତ୍ତମାନର କେନ୍ଦୁଝର, ବାଲେଶ୍ବର, ସିଂହଭମ୍ ଓ ଅବିଭାଜିତ ମେଦିନାପୁର ଜିଲ୍ଲାର ବଡ଼ ଅଂଶକୁ ଆବୃତ କରିଥିଲା । ରାଜା କୃଷ୍ଣ ଚନ୍ଦ୍ର ଭଞ୍ଜ ଶାହ ଜାହାନଙ୍କ ଗତ ବର୍ଷଗୁଡିକର ଅବ୍ୟବହୃତ ଅବସ୍ଥାର ସୁଯୋଗ ନେଇ ତାଙ୍କ ଅଞ୍ଚଳକୁ ଆହୁରି ବିସ୍ତାର କରିଥିଲେ। ସେ କିନ୍ତୁ ସମ୍ରାଟ ଔରଙ୍ଗଜେବଙ୍କ ଜେନେରାଲ ଖାନଙ୍କ ଦ୍ବାରା ପରାସ୍ତ ହୋଇଥିଲେ।